کلامِ اقبال (فارسی)۔
٭٭٭
ترجمہ در شعر پنجابی از محمد یعقوب آسی
ق
سرودِ رفتہ باز آید کہ ناید
نسیمی از حجاز آید کہ ناید
سر آمد روزگارِ این فقیری
دگر دانائے راز آید کہ ناید
٭٭٭
پرتن تاناں، وچھڑ گئیاں جو سازوں آوازوں
ٹھنڈی واء دا کوئی بلا آوے سمت حجازوں
ایس فقیر دے ساہواں دی تند لگدا اے ٹُٹی ٹُٹی
ابھرے پھر کوئی بھید کہانی ہور کسے دے سازوں
۔ ۱۴؍ نومبر ۲۰۱۳ء
ابرِ بہار
شبی زار نالید ابرِ بہار
کاین زندگی گریۂ پیہم است
درخشید برقِ سبک سیر و گفت
خطا کردۂٖ خندۂ یک دم است
ندانم بہ گلشن کہ برد این خبر
سخن ہای میانِ گل و شبنم است
٭٭٭
رات بہار دا بدل بک بک رویا
آکھیس نت دا رونا میرا ہونا
تیز ترکھی بجلی لشکی بولی
اک پل دا ایہ ہاسا میرے سوہنا
خبرے کس نے باغے گل پجائی
پھل تریل نے ونڈیا ہسنا رونا
۔ ۱۶؍ نومبر ۲۰۱۳ء
محاورہ بین خدای و انسان
خدا
جہاں را زِ یک آب و گل آفریدم
تو ایران و تاتار و زنگ آفریدی
من از خاک پولادِ ناب آفریدم
تو شمشیر و تیر و تفنگ آفریدی
تبر آفریدی نہالِ چمن را
قفس ساختی طائرِ نغمہ زن را
انسان
تو شب آفریدی، چراغ آفریدم
سفال آفریدی، ایاغ آفریدم
بیابان و کہسار و راغ آفریدی
خیابان و گلزار و باغ آفریدم
من آنم کہ از سنگ آئینہ سازم
من آنم کہ از زہر نوشینہ سازم
٭٭٭
خدا
اک مٹی پانی گوء کے میں گھڑیا اک جہان
توں لیکاں مار کے ونڈیا، روس افریقہ ایران
میں دھرتی اندر پالیا کیہ پیتل کیہ فولاد
توں دھرتی اتے پا لیا تلواراں ڈھال فساد
توں کھِچ کہاڑا رکھیا، رکھاں نوں کیتا جھاڑ
ایہ پنچھی اُڈدے گاؤندے لئے پنجریاں وچ تاڑ
انسان
توں رات بنائی مالکا، میں دیوا لیا بنا
تیری دتی مٹی گوء کے میں ٹھوٹھا لیا پکا
توں جنگل باراں گڈیاں توں گڈے پربت اُچ
میں راہواں آن بنائیاں، اتے باغ بغیچے مُچ
میں پتھر نوں ہتھ پا دیاں تے شیشہ لواں بنا
میں موہرے دا من مار کے موہرے دی کراں دوا
۔ ۱۷؍ نومبر ۲۰۱۳ء
ق
تو غنی از ہر دو عالم من فقیر
روزِ محشر عذر ہای من پذیر
گر تو می بینی حسابم ناگزیر
از نگاہِ مصطفٰی ﷺ پنہان بگیر
٭٭٭
سب دے بے پروا سائیاں میں منگتا تیرے در دا
حشر دیہاڑے یا ستارا رکھیں میرا پردہ
جے کر تیری حکمت آکھے جوکھے بناں نہ سردا
تے پھر جھاکا رکھیں قائم اس سوہنے سروَر ﷺ دا
۔ ۱۷؍ نومبر ۲۰۱۳ء
حدی
ناقۂ سیارِ من
آہوے تاتارِ من
درہم و دینارِ من
اندک و بسیارِ من
دولتِ بیدرِ من
تیز ترک گام زن، منزلِ ما دور نیست
دلکش و زیباستی
شاہدِ رعناستی
رُو کشِ حوراستی
غیرتِ لیلاستی
دخترِ صحراستی
تیز ترک گام زن، منزلِ ما دور نیست
در تپشِ آفتاب
غوطہ زنی در سراب
ہم بہ شبِ ماہتاب
تند روی چوں شہاب
چشمِ تو نادیدہ خواب
تیز ترک گام زن، منزلِ ما دور نیست
لکۂ ابرِ روان
کشتیِ بی بادبان
مثلِ خضر راہ دان
بر تو سبک ہر گران
لختِ دلِ ساربان
تیز ترک گام زن، منزلِ ما دور نیست
سوزِ تو اندر زمام
سازِ تو اندر خرام
بی خورش و تشنہ کام
پی بہ سفر صبح و شام
خستہ شوی از مقام
تیز ترک گام زن، منزلِ ما دور نیست
شامِ تو اندر یمن
صبح، تو اندر قرن
ریگِ درشتِ وطن
پای ترا یاسمن
اے چو غزالِ ختن
تیز ترک گام زن، منزلِ ما دور نیست
مہ ز سفر پا کشید
در پسِ تل آرمید
صبح زِ مشرق دمید
جامۂ شب بر درید
بادِ بیابان وزید
تیز ترک گام زن، منزلِ ما دور نیست
نغمۂ من دلکشای
زیر و بمش جان فزای
قافلہ ہا را درای
فتنہ ربا فتنہ زای
اے بہ حرم چہرہ سای
تیز ترک گام زن، منزلِ ما دور نیست
٭٭٭
میری ڈاچی پینڈے ماردی
جیوں ہرنی ایہ تاتار دی
میرا پیسا پائی پلڑا
میری گھاٹ وی میرا مان وی
میری قسمت بن کے جاگ نی
بس اک ذرا کو تیز تُر، ایہ واٹاں کوئی نہیں لمیاں
توں آپ اپنا حسن ہیں
اک نار توں مٹیار توں
حوراں تیرے توں سنگدیاں
لیلیٰ تیرے توں لُکدی
توں پُتری تتی ریت دی
بس اک ذرا کو تیز تُر، ایہ واٹاں کوئی نہیں لمیاں
دھپاں نیں چڑھ کے آئیاں
لے وچ سراباں تارِیاں
راتاں چ چانن چٹیاں
توں اڈیں جویں شہابیاں
تیتھوں ڈر کے اُڈدیاں نیندراں
بس اک ذرا کو تیز تُر، ایہ واٹاں کوئی نہیں لمیاں
توں بدلی وانگوں اُڈدی
جیوں بیڑی کھلے شَوہ دی
تینوں کوئی راہواں بھّلیاں؟
کیہ بھار تیرے واسطے
جندڑی توں ڈاچی وال دی
بس اک ذرا کو تیز تُر، ایہ واٹاں کوئی نہیں لمیاں
توں مست ایں نال مہار دے
تیری چال آپے گھنگرو
نہیں دانہ پانی نہ سہی
دن رات پینڈے ماردی
سگوں ٹھاکیے تے تھکدی
بس اک ذرا کو تیز تُر، ایہ واٹاں کوئی نہیں لمیاں
تیری شام شہر یمان وچ
دن چڑھیا ریگستان وچ
کچریتی میرے دیس دی
تیرے پیراں لئی جیوں پھل نیں
جیوں ہرنی چوکڑ ماردی
بس اک ذرا کو تیز تُر، ایہ واٹاں کوئی نہیں لمیاں
تک چن وی تھک کے بہہ گیا
ٹبے دے اوہلے لہہ گیا
تک چڑھدیوں فجراں پھٹیاں
لیراں ہوئی چنی رات دی
سُنجاں چ واواں ہَلیاں
بس اک ذرا کو تیز تُر، ایہ واٹاں کوئی نہیں لمیاں
میرا گیت رمزاں پھولدا
تیری چال وانگوں جھومدا
گھنٹی اے جیکن کوچ دی
ازمائش وی آسایش وی
چل چلئے حرم شریف نوں
بس اک ذرا کو تیز تُر، ایہ واٹاں کوئی نہیں لمیاں
۔ ۱۷؍ نومبر ۲۰۱۳ء
فصلِ بہار
۱
خیز کہ در کوہ و دوشت خیم زد ابرِ بہار
مست ترنم ہزار
طوطی و دراج و سار
بر طرفِ جوی بار
کشت و گل و لالہ زار
چشمِ تماشا بیار
خیز کہ در کوہ و دوشت خیم زد ابرِ بہار
٭٭٭
اُٹھ ویکھ بہاراں لتھیاں تک پربت جنگل بار
سن گیت سناون لالیاں
طوطے گھگی تے بلبلاں
ندی ول جھاتی مار کھاں
دونہہ پاسے رنگو رنگیاں
رجن نہ اکھاں تیریاں
اُٹھ ویکھ بہاراں لتھیاں تک پربت جنگل بار
۲
خیز کہ در باغ و راغ قافلۂ گل رسید
بادِ بہاران وزید
مرغ نوا آفرید
لالہ گریبان درید
حسن گلِ تازہ چید
عشق غمِ نو خرید
خیز کہ در باغ و راغ قافلۂ گل رسید
٭٭٭
پھلاں دے لتھے قافلے اُتھ باغ بریتے تک
لے تازی ہوا بہار دی
ہر پکھو بولی وکھری
لالہ وی لیراں ہو گیا
سوہنے دی سوبھا سجری
عشقے دی تان نویکلی
پھلاں دے لتھے قافلے اُتھ باغ بریتے تک
۳
بلبلگان در صفیر صلصلگان در خروش
خونِ چمن گرم جوش
ای کہ نشینی خموش
در شکن آئینِ ہوش
بادۂ معنی بنوش
نغمہ سرا گل بپوش
بلبلگان در صفیر صلصلگان در خروش
٭٭٭
ست ونے پنچھی بولدے کھچ لمی لمی تان
ہر رگ اندر رَت شُوکدی
تک تینوں لگی چپ جیہی
ہن توڑ دے بیڑی ہوش دی
اک رمزاں بھریا جام پی
پھلاں دی چادر تان کے
ست ونے پنچھی بولدے کھچ لمی لمی تان
۴
حجرہ نشینی گذار گوشۂ صحرا گزین
بر لبِ جوی نشین
آبِ روان را ببین
نرگسِ ناز آفرین
لختِ دلِ فرودین
بوسہ زنش پر جبین
حجرہ نشینی گذار گوشۂ صحرا گزین
٭٭٭
صحرا پیا واجان ماردا، اآٹھ حجرہ کُلّی چھڈ
کتے ندی کنارے بیٹھ کے
تک پانی موجاں ماردا
نرگس نخریلی نچدی
جوبن تے آئی جاپدی
لے، اس دا متھا چم لے
صحرا پیا واجان ماردا، اآٹھ حجرہ کُلّی چھڈ
۵
دیدۂ معنی کشای ای زِ عیان بی خبر
لالہ کمر در کمر
نیمۂ آتش ببر
می چکدش بر جگر
شبنمِ اشکِ سحر
در شفق انجم نگر
دیدۂ معنی کشای ای زِ عیان بی خبر
٭٭٭
کھلا سب تیرے سامنے توں وِچلی گل پچھان
لالہ وی لَک لَک آ گیا
رَت رنگی صدری پہن لے
پھٹ جگرے اندر پاوندی
ایہ سجری سانجھ تریل دی
کوئی تارے چڑھدے ویکھ لے
کھلا سب تیرے سامنے توں وِچلی گل پچھان
۶
خاکِ چمن وا نمود رازِ دلِ کائنات
بود و نبودِ صفات
جلوہ گریہای ذات
آنچہ تو دانی حیات
آنچہ تو خوانی ممات
ہیچ ندادر ثبات
خاکِ چمن وا نمود رازِ دلِ کائنات
٭٭٭
باغے دی مٹی کھولدی سب ہون کرن دے بھید
کچھ معنے دَکھ نَدَکھ دے
کچھ سوہنے رب دی شان
توں جس نوں جیون جانیا
توں جس نوں جاتا موت
ایہ دونویں وی نہیں رہنیاں
باغے دی مٹی کھولدی سب ہون کرن دے بھید
۔ ۲۲؍ نومبر ۲۰۱۳ء
گل ِ نخستین
ہنوز ہم نفسے در چمن نمی بینم
بہار می رسد و من گلِ نخستینم
بہ آبجوی نگرم خویش را نظارہ کنم
باین بہانہ مگر روی دیگری بینم
بخامہ ای کہ خطِ زندگی رقم زدہ است
نوشتہ اند پیامی یہ برگِ رنگینم
دلم بہ دوش و نگاہم نہ عبرتِ امروز
شہیدِ جلوہِ فردا و تازہ آئینم
ز تیرہ خاک دمیدم قبای گل بستم
وگرنہ اخترِ وا ماندہ ای ز پروینم
٭٭٭
اجے میرا سنگی کوئی ناں، میں کلا وچ گلزار
میرے پچھے پچھے اترے اس باغے وچ بہار
میں ندی شیشے جھاکدا، پیا ویکھاں اپنا آپ
اک حیلہ اپنی دید ہے، مینوں دِسے کوئی ہور
جس قلم لکیری زندگی اتے لیکی موت حیات
اس اِک سنیہا لیکیا، وچ پھلاں پتی رنگ
میرا دل بیتی وچ کھبیا، اکھاں وچ اج دا حال
بھلکے وچ نظری آوندا مینوں اک نواں عنوان
میں خاک ہنیریوں جمیا، پھر پہنی پھل پوشاک
میں تارا بن کے لشکدا جے رہندا وچ افلاک
۔ ۲۸؍ نومبر ۲۰۱۳ء
سرودِ انجم
۱
ہستیٔ ما نظامِ ما
مستیٔ ما خرامِ ما
گردشِ بے مقامِ ما
زندگیٔ دوامِ ما
دَورِ فلک بگامِ ما
می نگریم و می رویم
٭٭٭
ساڈا ہونا اے جڑ کے رہنا
ساڈی چال بڑی مستانی
اسیں راہ وچ رک نہیں سکدے
ساڈا جیون نت دے پینڈے
اسیں ٹریے تے امبر ٹردے
اسیں بھجے جاندے ویکھدے
۲
جلوہ گہِ شہود را
بت کدۂ نمود را
رزمِ نبود و بود را
کشمکشِ وجود را
عالمِ دیر و زود را
می نگریم و میں رویم
٭٭٭
اسیں تکدے ہوند نظارے
اتے ظاہر دے لشکارے
اتے ہون نہ ہون دا رَولا
ساڈے سامنے پیندا رہندا
کتے چھیتیاں کدھرے سہجاں
اسیں بھجے جاندے ویکھدے
۳
کرمیٔ کار زار ہا
خامیٔ پختہ کار ہا
تاج و سریر و دار ہا
خواریٔ شہر یار ہا
بازیٔ روزگار ہا
می نگریم و می رویم
٭٭٭
کتے مچی اے گرما گرمی
کتے بھلیں پئے سیانے
کتے تاج تخت کتے پھاہیاں
کتے ڈاہڈیاں تے دن ماڑے
سب وقت وقت دیاں کھیڈاں
اسیں بھجے جاندے ویکھدے
۴
خواجہ زِ سروری گزشت
بندہ زِ چاکری گزشت
زاری و قیصری گزشت
دَورِ سکندری گزشت
شیوۂ بت گری گزشت
می نگریم و می دویم
٭٭٭
شاہ تختوں تھلے لتھا
اتے کمیاں سیپی چھڈی
گئے زار تے قیصر کدھرے
گیا ویلا اسکندر دا
بندیاں دی پوجا مکی
اسیں بھجے جاندے ویکھدے
۵
خاک خموش و در خروش
سست نہاد و سخت کوش
گاہ بہ بزم نا و نوش
گا جنازہ ای بدوش
میرِ جہان و سُفتہ گوش
می نگریم و می دویم
٭٭٭
بندہ اپنا اندر نہیں دَسدا
ڈھل مٹھا، نالے تگڑا
کدی محفل جام چلاوے
کدی میت مَوریں چاوے
کدی ڈاہڈا کدی نمانا
اسیں بھجے جاندے ویکھدے
۶
تو بہ طلسم چین و چند
عقلِ تو در کشاد و بند
مثل غزل در کمند
زار و زبون و درد مند
ما بہ نشیمنِ بلند
می نگریم و می رویم
٭٭٭
تیتوں وادھ گھاٹ دے رولے
مَت ڈکو ڈولے کھاندی
جیوں ہرنی پھس گئی پھاہی
بدحال غماں دی ماری
ایہناں سبھنا کولوں اُچے
اسیں بھجے جاندے ویکھدے
۷
پردہ چرا؟ ظہور چیست؟
اصلِ ظلام و نور چیست؟
چشم و دل و شعور چیست؟
این ہمہ نزد و دور چیست؟
می نگریم و می دویم
٭٭٭
کیہ اے ظاہر، پردہ کیہ اے
کیہ نھیر نور دی گھُنڈی
کیہ جی نیناں کیہ سجھاں
کیہ نیڑے دور دا رولا
اسیں بھجے جاندے ویکھدے
۸
بیشِ تو نزدِ ما کمی
سالِ تو پیشِ ما دمی
اے بکنارِ تو یمی
ساختہ ای بہ شنبمی
ما بتلاشِ عالمی
می نگریم و می دویم
٭٭٭
تیرا لکھ ساڈے لئی ککھ اے
تیرا اِک ورھا دم ساڈا
تیرے گوڈے مُڈھ سمندر
پیوں اک قطرے تے ریجھیں
کسے ہور جہان نوں لبھدے
اسیں بھجے جاندے ویکھدے
۔ ۲۵؍ نومبر ۲۰۱۳ء
ق
ز مرغانِ چمن نا آشنایم
بشاخِ آشیاں تنہا سرایم
اگر ناک دلی از من کراں گیر
کہ خونم می ترادو از نوایم
٭٭٭
میں چڑیاں طوطے کیہ جاناں
کلا ای اپنے سُر ماناں
جا، نازک دِلڑی والیا، جا
میں گیتاں دے وچ رت چھاناں
بوئے گل
حورے بہ کنجِ گلشنِ جنت تپید و گفت
ما را کسی زِ آں سوی گردون خبر نداد
ناید بفہمِ من سحر و شام و روز و شپ
عقلم ربود این کہ بگویند مُرد و زاد
گرید موجِ نکہت و از شاخِ گل دمید
با این چمن بعالمِ فردا و دی نہاد
وا کردہ چشم و غنچہ شد و خندہ زد دمی
گل گشت و برگ برگ شد و بر زمین فتاد
آن نازنین کہ بند زِ پایش کشادہ اند
آہے ست یادگار کہ بو نام دادہ اند
٭٭٭
اک نکرے باغ بہشت اندر حور ایویں ترپ کے کہن لگی
سانوں کسے نہیں دسیا کیہ ہوندا ایس عرش تو پرے سنسار اندر
صبح شام تے رات دیہاڑ کیہ نیں مینوں فہم شعور تو دور لگے
کوئی جمدا اے کوئی مر جاندا گل آوے نہ عقل مدار اندر
بن کے مہک گلاب دی شاخ اندر اکھاں میچ کے لُک کے آن بیٹھی
اج کل دے پھیر وچ پھل بن کے کھڑ پئی اوہ اک مرغزار اندر
کھولی اکھ تے دھاریا روپ غنچہ جھاتی مار کے ہسی اے اک واری
پھل وانگ اس پتیاں جھاڑیاں نیں تے پھر رل گئی اے خاک زار اندر
بانکی سجری نس کے باہر نکلی جیویں بیڑیاں پیراں چوں کھولدے نیں
اک ہَوکے دی اوہ یادگار بیبا، جس نوں نام خوشبوئی دا بولدے نیں
۔ ۲۷؍ دسمبر ۲۰۱۳ء
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
